Średniawski Andrzej Tomasz (1857—1931), działacz ludowy, publicysta, poseł do Sejmu Krajowego i austriackiej Rady Państwa oraz Sejmu Ustawodawczego, senator Rzeczypospolitej Polskiej.
Ur. 24 XI w Górnej Wsi (obecnie Górne Przedmieście, część Myślenic) w rodzinie chłopskiej, był drugim synem Karola (1821—1864), właściciela dziewięciomorgowego gospodarstwa i kuśnierza, oraz Anny z domu Dzieża (zm. 1862). Miał braci: Kazimierza oraz zmarłego w niemowlęctwie Stanisława. Przyrodnią siostrą Ś-ego z drugiego małżeństwa ojca, z Wiktoryną Nowak, była Karolina.
Po śmierci rodziców Ś. z bratem Kazimierzem wychowywał się u ciotki, Barbary Sokołowskiej. W l. 1864—70 ukończył trzy klasy szkoły ludowej w Myślenicach, po czym został oddany na praktykę do miejscowego majstra szewskiego, Syrkowskiego. Po kilku latach wyjechał do Krakowa, gdzie terminował w warsztacie szewskim i w r. 1879 uzyskał uprawnienia czeladnicze. T.r. wrócił do Górnej Wsi, odkupił od brata Kazimierza rodzinny majątek i z czasem zorganizował w nim wzorowe gospodarstwo rolne ze szkółką drzew owocowych i pasieką; równocześnie pracował jako szewc. Z inspiracji krewnego, nauczyciela szkoły rolniczej w Czernichowie, Romana Gąsiorowskiego, zaczął poszerzać swą wiedzę (kupował książki i zgromadził znaczny księgozbiór), następnie założył w r. 1876 w rodzinnej wsi wraz z grupą młodych gospodarzy czytelnię ludową, którą pod wpływem myśli społecznej ks. Stanisława Stojałowskiego przekształcił w Tow. «Oświata i Praca». Uczestniczył w wystawach urządzanych przez Tow. Gospodarczo-Rolnicze Krakowskie (od r. 1882 Tow. Rolnicze Krakowskie) oraz publikował artykuły w lwowskim „Bartniku Postępowym”. Propagowanie przez Ś-ego nowoczesnej kultury rolnej i oświaty zyskało mu po pewnym czasie uznanie okolicznych mieszkańców.
Jako delegat Tow. «Oświata i Praca» uczestniczył Ś. w dn. 3—5 X 1879 w Krakowie w jubileuszu 50-lecia pracy pisarskiej Józefa Ignacego Kraszewskiego; poznał wtedy Jakuba Bojkę oraz Bolesława i Marię Wysłouchów. Doprowadził w r. 1883 do przekształcenia Tow. «Oświata i Praca» w kółko rolnicze i został jego przewodniczącym. Staraniem Ś-ego wzniesiono w Górnej Wsi budynek z salą zebrań oraz sklepem, a razem z Ludwikiem Góralikiem zakupił dom dla działającej od r. 1886 miejscowej szkoły. Na początku t.r., na zaproszenie poznanego rok wcześniej Romana Rogozińskiego, wyjechał do jego majątku Konstantynówka na Ukrainie; z powodzeniem prowadził tam sad i pasiekę. Poznał wówczas młodą wdowę, Zofię Rogozińską, właścicielkę dóbr Piotrówka, którą poślubił 2 I 1893 w Krakowie. Zamieszkał z żoną w Górnej Wsi, gdzie od 26 XII 1892 ponownie przewodniczył kółku rolniczemu i gospodarował w rodzinnym majątku i wydzierżawionym od Gąsiorowskiego folwarku. Był zwolennikiem pracy organicznej, prowadził korespondencję z działaczami ludowymi oraz prenumerował wychodzącą w Król. Pol. „Zorzę”, a także galicyjskie „Wieniec” i „Pszczółkę” Stojałowskiego oraz „Przyjaciela Ludu” Wysłouchów.
Przed wyborami do Sejmu Krajowego Ś. uczestniczył 28 VII 1895 w Rzeszowie w przygotowanym przez Tow. Demokratyczne Polskie Wysłouchów zjeździe chłopskich komitetów wyborczych, na którym powołano Stronnictwo Ludowe (SL). Został wtedy wybrany do Centralnego Komitetu Przedwyborczego Stronnictwa, a niebawem objął też funkcję wiceprzewodniczącego Przedwyborczego Komitetu Ludowego w Myślenicach i napisał dla niego odezwę. Stroniąc od akcentów politycznych, postulował unowocześnienie i racjonalizację gospodarki rolnej, pracę oświatową oraz działalność w kółkach rolniczych i spółkach gospodarczo-handlowych. W trakcie kampanii wygłosił mowę Dlaczego tak ciężka jest dola nasza? (b.m.r.w.), w której zarzucił chłopom lekkomyślność, nieuczciwość, niską kulturę rolną oraz brak nawyku oszczędzania i poszanowania czasu. Dn. 25 IX 1895 został obrany posłem do Sejmu Krajowego we Lwowie z okręgu nr 73 (Myślenice) z czwartej kurii; był jednym z dziesięciu pierwszych posłów ludowych. Propagując hasło «chłop posłem chłopskim», kładł nacisk na jedność ruchu ludowego: dążył do porozumienia ze Stronnictwem Chrześcijańsko-Ludowym ks. Stojałowskiego oraz Związkiem Stronnictwa Chłopskiego Stanisława i Jana Potoczków. W Sejmie wszedł do prezydium parlamentarnego Klubu Ludowego oraz uczestniczył w pracach komisji: podatkowej, petycyjnej, sanitarnej, reformy agrarnej i włości rentowych. Mimo że początkowo wygłaszanie przemówień sprawiało mu trudności, wielokrotnie zabierał głos w dyskusjach plenarnych oraz składał wnioski i interpelacje, m.in.: 11 I 1896 złożył interpelację, a 14 i 19 I, 10 II t.r. oraz 17 I 1898 przemawiał w sprawie utworzenia wzorowanej na Luksemburgu tzw. pocztowej giełdy pracy (projekt niezrealizowany ze względu na koszt). Dn. 28 I 1896 wniósł poprawki w sprawie kas Raiffeisena, obniżające koszty, a zwiększające sumę kredytu przeznaczonego dla chłopów; zostały one przyjęte przez Izbę. Popierał chłopską emigrację zarobkową do Ameryki i 3 II t.r. skrytykował starostów utrudniających chłopom otrzymanie paszportu, a jednocześnie postulował tworzenie skupisk polonijnych za granicą w celu podtrzymywania polskości; w sprawie emigracji chłopskiej zabrał głos ponownie 25 IV 1900. Czterokrotnie składał wnioski o zalesienie nieużytków i pastwisk na stokach gór (29 i 30 XII 1896, 9 II 1897 i 3 II 1898), a 30 XII 1896 postulował przyspieszenie regulacji Skawy. W marcu 1897 bezskutecznie kandydował do Rady Państwa w Wiedniu z okręgu nr 403 (Wadowice—Andrychów—Kalwaria—Zator—Myślenice—Jordanów—Maków). Nadal działając w Sejmie Krajowym, wystąpił w r. 1898 przeciw projektowi konserwatystów o niepodzielności gruntów włościańskich, a 12 III t.r. zabrał głos w sprawie podziału gruntów wspólnych i oznaczenia minimum parceli katastralnej. W r. 1899 odniósł się do kwestii ustawy budowlanej dla gmin miejskich i wiejskich (13 III) oraz powiatowych instytucji kredytowych (16 III), a jako reprezentant SL uczestniczył w dyskusji nad budżetem (16 III). Trzykrotnie (27 II, 21 III i 22 III 1899) składał interpelacje w sprawie utworzenia szkoły kapeluszy w Myślenicach; z czasem szkołę otwarto. Z księciem Kazimierzem Lubomirskim, właścicielem myślenickich dóbr dominialnych, podjął starania o budowę linii kolejowej przez Myślenice; 2 IV 1900 złożył w Sejmie wniosek o zatwierdzenie i dofinansowanie budowy kolei wąskotorowej ze Swoszowic (lub Podgórza) do Lubnia (lub Mszany Dolnej). Postulował też utworzenie biur pośrednictwa pracy dla włościan (4 V 1900 i 6 VII 1901). Znany był z sumienności w pracy parlamentarnej, niezmiernie rzadko opuszczał posiedzenia plenarne i zebrania komisji. We wrześniu 1901 ponownie kandydował z okręgu myślenickiego w wyborach do Sejmu Krajowego, ale mandatu nie zdobył.
W l. 1896—1903 był Ś. członkiem Rady Powiatowej w Myślenicach. Dzięki jego zabiegom utworzono w r. 1897 w Dobczycach szkołę szewską. Za zarzucanie star. myślenickiemu Karolowi Fetterowi malwersacji wyborczych sąd w Wadowicach skazał Ś-ego 5 V t.r. na dwadzieścia dni aresztu i 100 zł grzywny. W styczniu 1898 wszedł Ś. do Rady Naczelnej SL, a od września r.n. był członkiem Rady Nadzorczej Banku Parcelacyjnego we Lwowie, powstałego z inicjatywy Jana Stapińskiego (zlikwidowany 31 I 1910). W l. 1899—1902 należał do Zarządu Głównego Tow. Kółek Rolniczych. Na spotkaniu w Krakowie podpisał 28 XII 1900 odezwę proklamującą powstanie Zjednoczenia Stronnictw Ludowych, będącego efektem porozumienia Stronnictwa Chrześcijańsko-Ludowego ks. Stojałowskiego z częścią SL. Po rozpadzie Zjednoczenia w poł. r. 1901 został 21 VII wybrany na wiceprezesa Wydz. Rady Naczelnej SL, a po przekształceniu w lutym 1903 SL w PSL wchodził w skład jego Wydziału (1903—6) i Rady (1903—13). Jako zwolennik solidaryzmu społecznego razem z Franciszkiem Stefczykiem proponował zakładanie związków rolniczych, zrzeszających chłopów i ziemian; apelował także o sąsiedzką pomoc dla ziemian znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej. Opowiadał się za tworzeniem dużych gospodarstw rodzinnych. Artykuły na tematy społeczno-gospodarcze zamieszczał w „Przyjacielu Ludu” i „Przewodniku Kółek Rolniczych”. W r. 1903 wszedł do Rady Nadzorczej lwowskiego Tow. «Praca», zajmującego się pomocą dla emigrantów. W r.n. zakupił za 9 tys. koron majątek Wątorowa w Górnej Wsi i stał się jednym z najbogatszych gospodarzy w okolicy. W l. 1904—12 był zastępcą prezesa Wydz. Powiatowego oraz członkiem Rady Szkolnej Okręgowej w Myślenicach. Ponadto pełnił tamże funkcję dyrektora Powiatowej Kasy Oszczędności, wiceprezesa Okręgowego Tow. Rolniczego, przewodniczącego spółek Mleczarskiej i Owocarskiej oraz wiceprezesa Tow. Kapeluszników; był także członkiem Ligi Pomocy Przemysłowej. W odpowiedzi na list bp. tarnowskiego Leona Wałęgi z 24 XI 1903, który zakazał wiernym popierania SL i czytania „Przyjaciela Ludu”, współredagował odezwę „Do członków Stronnictwa Ludowego” z 17 I 1904, odrzucającą stanowisko i zalecenia Wałęgi.
W r. 1907 został Ś. wybrany na posła do Rady Państwa z okręgu nr 37 (Wadowice—Zator—Kalwaria—Myślenice—Skawina). Z powodu słabej znajomości języka niemieckiego był w Wiedniu znacznie mniej aktywny niż we Lwowie. W r. 1908 uczestniczył w przygotowaniu rezolucji o konieczności budowy połączenia kolejowego między Krakowem a Mszaną Dolną przez Wieliczkę, Dobczyce i Myślenice, przemawiał też podczas rozprawy budżetowej. W r. 1909 był współautorem wniosku w sprawie podatku od alkoholu oraz zmiany ustawy o ubezpieczeniu na starość. Po wejściu w r. 1908 PSL w skład Koła Polskiego występował na jego forum. Jako zwolennik współpracy posłów Słowian skrytykował 15 VI 1909 na posiedzeniu Koła popieranie przez nie polityki rządu R. von Bienertha, polegającej na tworzeniu większości parlamentarnej z Niemcami („Gaz. Powsz.” R. 2: 1909 nr 146—147). W klubie posłów ludowych przyjaźnił się z inż. Andrzejem Kędziorem i ziemianinem Zygmuntem Lasockim. Uzyskawszy w r. 1911 ponownie, z tego samego okręgu, mandat posła do Rady Państwa, brał udział w pracach komisji m.in. kolejowej, opieki społecznej i ds. drożyzny. Był autorem wniosków w sprawie budowy dróg wodnych od Śląska po Dniestr, asekuracji na życie oraz usprawnienia produkcji rolnej. T.r. wydał broszurę O kanałach (b.m.w.), w której przedstawił argumenty za ich budową. Doprowadził do uregulowania potoku Bysinka, dzięki czemu w r. 1912 założono w Myślenicach parową fabrykę wyrobów kapeluszniczych. W 2. poł. r. 1911 był wymieniany wśród kandydatów na stanowisko ministra dla Galicji (urząd objął Władysław Długosz).
Ś. był współinicjatorem, a następnie prezesem, powołanego w r. 1908 Ludowego Tow. Ubezpieczeniowego «Wisła» w Krakowie. Pełnił też funkcję wiceprezesa Rady Nadzorczej Banku Krajowego, Syndykatu Rolniczego oraz Tow. «Len» w Krakowie. W styczniu 1909 uczestniczył w spotkaniu działaczy i sympatyków PSL pow. wadowickiego, na którym z posłem Antonim Styłą złożył sprawozdanie z działalności Stronnictwa. W grudniu 1912 został wiceprezesem PSL. Opublikował cykl artykułów Obawy i nadzieje nasze („Przyjaciel Ludu” R. 24: 1912 nr 49—51), dotyczący zadań chłopów w razie wybuchu wojny; opowiadał się w nich za orientacją proaustriacką. W r. 1913 w PSL wystąpił przeciw Stapińskiemu, popierając działania rozłamowe Długosza i Wincentego Witosa. Na poufnym zebraniu, zapewne w Wiedniu 29 X t.r., został wybrany z Witosem, Stanisławem Białym i Bojką do komitetu przygotowującego nowy organ prasowy Stronnictwa, tygodnik „Piast”; 5 XI objął funkcję prezesa Ludowego Tow. Wydawniczego «Piast». Dn. 14 XI zastąpił Stapińskiego na stanowisku przewodniczącego klubu parlamentarnego PSL w Radzie Państwa. W pierwszym numerze „Piasta” (ukazał się z datą 14 XII) podpisał artykuł wstępny zawierający program polityczny i społeczny Stronnictwa i opublikował artykuł Reforma sejmowej ordynacji wyborczej. Po formalnym rozłamie w Stronnictwie, który nastąpił po obradach Rady Naczelnej PSL w Rzeszowie 13 XII 1913, uczestniczący w nich Ś. z grupą skupioną wokół „Piasta” utworzył, zawiązane oficjalnie 1 II 1914 w Tarnowie (z grupą PSL — Zjednoczenie Niezawisłych Ludowców), PSL «Piast»; od 19 IV 1914 był w składzie jego Naczelnej Rady Ludowej. Wszedł w tym czasie także do Komisji Tymczasowej Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych i w r. 1913 doprowadził do powołania Oddziału Strzeleckiego w Myślenicach. Przyczynił się do objęcia 15 III 1914 stanowiska redaktora „Piasta” przez Józefa Rączkowskiego.
Po wybuchu pierwszej wojny światowej Ś. w sierpniu 1914 opowiedział się za orientacją austro-polską i uczestniczył w tworzeniu Naczelnego Komitetu Narodowego; w strukturze Komitetu był zastępcą członka (Jana Dąbskiego), należał też do Powiatowego Komitetu Narodowego w Myślenicach. Na wyekwipowanie ponad dwudziestoosobowej grupy legionistów z Górnej Wsi przeznaczył znaczną kwotę, później udzielał pomocy poszkodowanym przez wojnę chłopom. W czerwcu 1916 odszedł ze stanowiska przewodniczącego klubu parlamentarnego «Piast» w Radzie Państwa. Na zwołanym 28 V 1917 w Krakowie posiedzeniu tzw. Koła Sejmowego (posłowie do Sejmu Krajowego i Rady Państwa) zaproponował, by do rezolucji Włodzimierza Tetmajera dodać zdanie, że w niepodległej Polsce tron przypadnie Habsburgom; propozycji nie przyjęto. Ostatnimi czynnościami Ś-ego w Radzie Państwa były wnioski w sprawie dokonywanych przez wojsko rekwizycji we wsiach.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Ś. odszedł z funkcji członka Naczelnej Rady Ludowej PSL «Piast». W wyborach do Sejmu Ustawodawczego 26 I 1919 uzyskał mandat z listy nr 13 (PSL «Piast») w okręgu nr 39 (Nowy Targ—Limanowa— Myślenice—Dobczyce). Wszedł w skład komisji sejmowych: przemysłowo-handlowej, skarbowo-budżetowej i wodnej oraz do podkomisji dla badania przyczyn kryzysu w przemyśle i bezrobocia. Należał do wąskiego grona posłów PSL «Piast», któremu klub powierzał prezentację swego stanowiska na forum Izby. Opowiadał się za koniecznością zmiany dotychczasowego systemu gospodarczego w polskich rejonach górskich na system półpastwiskowy, a w wyższych górach na pastwiskowy, opierający się na hodowli bydła i produkcji nabiału, na wzór gospodarstw alpejskich. Wielokrotnie uczestniczył w dyskusjach nad projektem ustawy o ośmiogodzinnym dniu pracy w przemyśle i handlu, m.in. wystąpił z wnioskiem, żeby kluby PSL «Piast» i PSL «Wyzwolenie» głosowały przeciw tej inicjatywie, 29 XI 1919 postulował przyjęcie poprawki o możliwości dłuższego czasu pracy (do dziesięciu godzin) w wybranych profesjach, a 5 III 1921, powołując się na przykład Niemiec, złożył wniosek o zmianę ustawy o ośmiogodzinnym dniu pracy ze względu na potrzeby odbudowy kraju. Zabierał głos w debatach na temat podatków (m.in. 14 VII 1920 ustawy o podwyższeniu podatku gruntowego w byłym zaborze austriackim, 13 V 1921 ustawy o tymczasowym poborze podatku dochodowego, 17 IV t.r. ustawy o dodatku do podatku gruntowego i podymnego, a 13 XII o daninie państw.), a także w sprawie ochrony pracy i reformy szkolnictwa. W czasie wojny polsko-sowieckiej był od 1 VII 1920 członkiem Obywatelskiego Komitetu Wykonawczego Obrony Państwa.
W wyborach 12 XI 1922 do Senatu zdobył Ś. mandat z listy PSL «Piast» z woj. krakowskiego. Przewodniczył w Senacie (1922—7) komisji kontroli długów państw. oraz komisji gospodarstwa społecznego. Kilkakrotnie występował jako sprawozdawca tej komisji, m.in. 17 V 1923 w sprawie pomocy kredytowej dla Centralnej Kasy Spółek Rolniczych w Warszawie, a 29 VIII t.r. w sprawie przejęcia na własność państwa ziemi w niektórych powiatach RP. Zabierał głos przede wszystkim w debatach dotyczących rolnictwa i gospodarki, a także podatków, ubezpieczeń i bezrobocia. Był jednym z inicjatorów tzw. porozumienia lanckorońskiego z 17 V 1923 między PSL «Piast», Związkiem Ludowo-Narodowym i Chrześcijańską Demokracją, które doprowadziło do uformowania drugiego rządu Witosa. Znany z uczciwości i prawości, cieszył się jako senior ruchu ludowego dużym autorytetem, jednak jego rola w Stronnictwie była niewielka. W r. 1924 zorganizowano obchody 35-lecia działalności Ś-ego i Bojki: 20 VII w Myślenicach i 24 IX w Wierzchosławicach; z tej okazji wydano w Krakowie „Jednodniówkę…”. W r. 1925 wszedł Ś. do Zarządu Głównego PSL «Piast»; był też członkiem jego władz powiatowych w Myślenicach. Należąc do prawego skrzydła partii, w dyskusji nad reformą rolną występował w obronie poszanowania wszelkiej własności. Wydał broszurę O gospodarczej niedoli i kredycie (Grudziądz 1925, wyd. 2 uzupełnione, 1926), w której przeciwstawiał się wprowadzaniu zbyt wielu świadczeń socjalnych. Drugi rząd Witosa oceniał krytycznie; doprowadził on wg niego do «chaosu i rozwydrzenia w stosunkach gospodarczych». Równie niechętny był rządowi Władysława Grabskiego. Po upadku rządu Aleksandra Skrzyńskiego w r. 1926, krytyczny wobec reanimowania niepopularnego w społeczeństwie mariażu PSL «Piast» z Narodową Demokracją, bezskutecznie nalegał na Witosa, aby po raz trzeci nie obejmował premierostwa.
Po przewrocie majowym 1926 r. Ś., wobec narastającego w PSL «Piast» konfliktu między Witosem a Bojką, starał się zachować neutralność i nie dopuścić do rozłamu w Stronnictwie; w tym celu spotkał się w dn. 12 i 13 X 1927 z oboma antagonistami. Gdy jednak 26 X t.r. Bojko wydał odezwę „Moje słowo do braci włościan i ludzi dobrej woli”, wzywającą do poparcia rządu Józefa Piłsudskiego, Ś. na posiedzeniu Zarządu Głównego PSL «Piast» 8 XI opowiedział się bez zastrzeżeń za Witosem. Nazajutrz, na posiedzeniu klubu parlamentarnego Stronnictwa domagał się powołania do życia międzypartyjnego ciała porozumiewawczego stronnictw ludowych. W artykule Nasz parlamentaryzm („Piast” 1928 nr 11) wzywał ludność wiejską do powszechnego udziału w wyborach. Dn. 11 III 1928 ponownie zdobył mandat do Senatu z listy nr 25 Polskiego Bloku Katolickiego PSL «Piast» i Chrześcijańskiej Demokracji w woj. krakowskim. Na pierwszym posiedzeniu klubu parlamentarnego PSL «Piast» został, po odmowie Witosa, wybrany 26 III t.r. na prezesa; opowiedzieli się za nim przede wszystkim działacze nastawieni opozycyjnie wobec Witosa. Był zwolennikiem bardziej miękkiego niż Witos stanowiska opozycyjnego wobec rządu; podczas dyskusji w klubie w dn. 26 i 27 III nad wyborem marszałka Sejmu opowiedział się za kandydaturą Kazimierza Bartla, gdyż «potrafi on utrzymać kontakt pomiędzy Sejmem a marszałkiem Piłsudskim». W czerwcu i lipcu 1929 uczestniczył w konferencjach dążących do połączenia stronnictw ludowych. Jego aktywność parlamentarna wyraźnie się jednak zmniejszyła i klubem kierowali faktycznie Maciej Rataj i Dębski. Ś. brał udział w pracach komisji administracyjno-samorządowej oraz zabierał głos w sprawach budżetu i sytuacji w rolnictwie. Dn. 1 X t.r. zwolennicy Witosa doprowadzili do dymisji Zarządu klubu i w miejsce Ś-ego wybrano Witosa. W dyskusji nad budżetem Min. Reform Rolnych Ś. 10 III 1930 krytykował działalność władz w województwach wschodnich oraz brak należytej opieki nad osadnikami; poruszył też kwestię Banku Rolnego, który kupując zboże zagranicą, przyczynił się do spadku jego cen w Polsce. Wraz z rozwiązaniem 30 VIII t.r. Senatu dobiegła końca działalność parlamentarna Ś-ego.
W opublikowanym na początku października 1930 na łamach „Piasta” (nr 41) odezwie Do moich wyborców i przyjaciół odmówił Ś. kandydowania w kolejnych wyborach parlamentarnych. Wsparł jednak opozycyjny wobec rządów sanacyjnych blok wyborczy Centrolewu (choć występował przeciw współdziałaniu w jego ramach z PPS) i przyczynił się do jego zwycięstwa w pow. myślenickim. Włączył się jeszcze w rozmowy komisji porozumiewawczej przygotowującej zjednoczenie ruchu ludowego, które nastąpiło 15 III 1931. Został wówczas wybrany na członka Rady Naczelnej Stronnictwa Ludowego.
Wg Rączkowskiego był Ś. «niski, szczupły, o twarzy porosłej siwą brodą, robił wrażenie o wiele starszego. W obcowaniu z ludźmi bardzo szczery, prosty i pogodny». Wg Witosa «był rzadkim wzorem niesłychanej uczciwości i bezinteresowności. Pracowity nadzwyczaj, samodzielnie myślący, uciekał zawsze przed wyróżnieniami i wszelkimi zaszczytami. W ruchu ludowym przeszedł bardzo wiele i nie załamał się nigdy». Chory na próchnicę kości, Ś. złamał nogę i trafił do szpitala Bonifratrów w Krakowie, gdzie noga została amputowana. Zmarł 13 XI 1931 w Myślenicach, został pochowany na tamtejszym cmentarzu parafialnym na Stradomiu. Pogrzeb stał się wielką manifestacją z udziałem wybitnych przedstawicieli ruchu ludowego, m.in. Witosa i Władysława Kiernika, a także mieszkańców okolicznych wsi oraz delegacji z różnych dzielnic Polski.
Małżeństwo Ś-ego z Zofią Katarzyną z Bieniewskich 1.v. Rogozińską (1851—1934), było bezdzietne. Ś. wychowywał sierotę, Jana Rajcę, który pracował w założonej przez niego mleczarni, a później był jej kierownikiem, oraz dzieci żony z jej pierwszego małżeństwa: syna Józefa Marcina i córkę Marię Karolinę Zofię. W spisanym 23 V 1927 testamencie pozostawił majątek żonie w dożywocie; potem ojcowiznę mieli przejąć bratankowie, a ziemia zakupiona za pieniądze żony w Górnej Wsi (14 morgów ziemi i 23 morgi lasu z maszynami rolniczymi) miała być oddana Radzie Powiatowej w Myślenicach z przeznaczeniem pod budowę szkoły rolniczej. Szkoła powstała w r. 1938; obecny Zespół Szkół Rolniczych w Myślenicach nosi imię Ś-ego. Zgromadzony księgozbiór przeznaczył Ś. na zalążek biblioteki szkolnej.
Fot. w NAC, sygn. 1—A—1040—5, 1—A—1042, 1—A—1043, 1—A—1044—1, 1—A—1044—2; — Giza, Władze stronnictw lud.; Giza S., Ruch ludowy w prasie Polski Ludowej 1944—1967. Zagadnienia społeczno-polityczne. Materiały bibliograficzne, W. 1970; Kto był kim w Drugiej RP?; Pisma ulotne Stronnictw Ludowych w Polsce 1895—1939, W. 1971; Słownik biograficzny działaczy ruchu ludowego. Makieta, W. 1989; Szczechura, Zagadnienia kult.-oświat. Bibliogr.; Szczechura, Zagadnienia społ.polit. Bibliogr.; — Ajnenkiel A., Historia sejmu polskiego, W. 1989 II cz. 2; Binder H., Galizien in Wien. Parteien, Wahlen, Fraktionen und Abgeordnete in Übergang zur Massenpolitik, Wien 2005; Broński K., Rozwój pośrednictwa pracy w Galicji na przełomie XIX i XX w., „Zesz. Nauk. Akad. Ekon. w Kr.” 2005 nr 692 s. 10; Buszko J., Polacy w parlamencie wiedeńskim 1848—1918, W. 1996; Dunin-Wąsowicz K., Dzieje Polskiego Stronnictwa Ludowego w Galicji, W. 1956; tenże, Zjednoczenie Stronnictw Ludowych (1900—1901), w: Studia z dziejów ruchu ludowego ofiarowane Czesławowi Wycechowi w 70 rocznicę urodzin, W. 1969; Garlicki A., Powstanie Polskiego Stronnictwa Ludowego „Piast” 1913—1914, W. 1966; Grodziski, Sejm Krajowy; Gwizdała J., Andrzej Średniawski — chłop, senator, „Wieści” 1989 nr 17 s. 4; Heller M., Ruch ludowy w Małopolsce zachodniej i na Śląsku Cieszyńskim (1890—1908), Kat. 1988 s. 110—12; Hapanowicz P., Senatorowie województwa krakowskiego w II Rzeczypospolitej (1922—1939), Kr. 2007; Ilski Z., Jakub Bojko 1857—1943. Biografia polityczna, Wr. 2003; Kalendarium historii polskiego ruchu ludowego, Red. Z. Kaczyński i in., W. 2008; Kasperek B., Jakub Bojko (1857—1943), L. 1998; Lasocki Z., Andrzej Średniawski (szkic biograficzny), „Wieś i Państwo” R. 4: 1947 s. 241—72; Łuczak A., Andrzej Średniawski (1857—1931), „Przegl. Human.” R. 26: 1982 nr 7/8 s. 51—61; Mazurek J., Kraj a emigracja. Ruch ludowy wobec wychodźstwa chłopskiego do krajów Ameryki Łacińskiej (do 1939 roku), W. 2006; Molenda J., Chłopi, naród, niepodległość, W. 1999; Monografia powiatu myślenickiego. T. 1: Historia, Red. R. Reinfuss, Kr. 1970 s. 244, 246—9; Mysiński A., Ziemia myślenicka w dwudziestoleciu międzywojennym (1918—1939), Kr. 2003 s. 32—3, 36—7, 40, 43, 45, 217, 290; Myślenice. Monografia miasta, Red. T. Gąsowski, Kr. 2012; Obrona państwa w 1920 roku, Red. T. Ścibor-Rylski, W. 1923 s. 153; Organizatorzy Stronnictwa Ludowego 1895 r. Karol Lewakowski, Henryk Rewakowicz, Franciszek Wójcik i Andrzej Średniawski, Oprac. J. Kowal, „Zielony Sztandar” 1965 nr 61; Sejmy Drugiej Rzeczypospolitej, Red. A. Zakrzewski, W. 1990; Sikora J., Chłopski poseł i senator, „Piast” 1995 nr 3 s. 3; Srokowski K., N.K.N. Zarys historii Naczelnego Komitetu Narodowego, Kr. 1923; Szaflik J. R., Polskie Stronnictwo Ludowe „Piast” 1926—1931, W. 1976; Wieś, chłopi, ruch ludowy, państwo. Księga pamiątkowa profesora Józefa Ryszarda Szaflika, Red. A. Kołodziejczyk, W. 1996; Zakrzewski A., Wincenty Witos, W. 1977; — Biliński L., Wspomnienia i dokumenty, W. 1924—5 I—II; Klub Parlamentarny PSL „Piast” 1926—1931. Protokoły posiedzeń, Red. J. R. Szaflik, W. 1969; Mościcki—Dzwonkowski, Parlament RP 1919—27, s. 205 (fot.); Rączkowski J., Wśród polityków i artystów. Ze wspomnień redaktora, Oprac. W. Stankiewicz, M. Wronkowska, W. 1969; Rey M., Założenie „Piasta”, Kr. 1924; Rzepeccy, Sejm i Senat 1922—7 (fot.); Rzepeccy, Sejm i Senat 1928—33; Rzepecki, Sejm 1919 (fot.); Skład osobowy i komisje Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, czerwiec 1928 (W.); Skład osobowy i komisje Senatu Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 15 marca 1923 r., W. 1923; Skład osobowy Sejmu Ustawodawczego Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 20 stycznia 1920 r. (W. 1920); Spraw. stenogr. Sejmu, 1919—21; Spraw. stenogr. Sejmu Krajowego, 1895—1901; Spraw. stenogr. Senatu, 1922—30; Stapiński J., Pamiętnik, W. 1959; Stenographische Protokolle über die Sitzung des Hauses der Abgeordneten des österreichischen Reichsrates in den Jahren 1907—1918; Szematyzmy Król. Galicji za l. 1909, 1913; Witos W., Moje wspomnienia, W. 1988—90 I—II; — „Piast” 1934 nr 12 (nekrolog żony); — Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1931: „Piast” nr 47 (W. Witos), nr 48, 49 (S. Szczepański); — Arch. Zakł. Hist. Ruchu Lud. w W.: Zbiór Ś-ego, m.in. testament, Zbiór Jakuba Bojki; B. Zespołu Szkół im. A. Średniawskiego w Myślenicach: Sikora J., Działalność parlamentarna Andrzeja Średniawskiego (mszp.), tenże, Życie i działalność posła i senatora Andrzeja Średniawskiego (mszp.); Muz. Regionalne «Dom Grecki» w Myślenicach: MRM, sygn. I/3346/O s. 1—2 (Rys historyczny Szkoły Rolniczej w Myślenicach, mszp.), sygn. 1/3259/0 (Kazanecka J., Działalność parlamentarna Andrzeja Tomasza Średniawskiego w dobie autonomii galicyjskiej, Kr. 1989, mszp.); Rzymskokatol. parafia p. wezw. Narodzenia NMP w Myślenicach: Kopia wpisu ur. Ś-ego z księgi metrykalnej.
Piotr Hapanowicz